«Αρχιτεκτονική των μυρμηγκιών», ματιά στις σύγχρονες αρχιτεκτονικές τάσεις

Το παρακάτω κείμενο το έγραψε μια νεαρή αρχιτέκτονας, η οποία δεν ήθελε να δημοσιευτεί το επώνυμο της και το σεβάστηκα.
Πάντως είναι υπαρκτό πρόσωπο και γράφει καταπληκτικά!
Αξίζει να το διαβάσετε!
Προσωπικά, ταυτίζομαι απόλυτα.

«Με εξοργίζει κάθε τι που μειώνει τον άνθρωπο, κάθε τι που μπορεί να τον κάνει λιγότερο σώφρονα, να του μειώσει την εμπιστοσύνη, ή την εντιμότητα του, γιατί δεν παραδέχομαι τη σοφία να την ακολουθεί πάντα η ραθυμία και η κακοπιστία.»

«Πρέπει πάντοτε να μιλάς γι’ αυτά που βλέπεις, κι ακόμη πρέπει, κι αυτό είναι πιο δύσκολο, να βλέπεις αυτά που βλέπεις.»

Le Corbusier

Ίσως εγώ δεν μεγάλωσα ποτέ ή οι υπόλοιποι μεγάλωσαν πολύ. Μάλλον είμαι ακόμα παιδί. Αυτό συμπεραίνω πια.
Ξεκίνησα τη σπουδή μου στο σχέδιο στα 14 και στην αρχιτεκτονική στα 18. Έκτοτε δεν σταμάτησα τίποτε από τα δύο. Είναι ένας διακόπτης στο μυαλό που αν τον ανοίξεις δεν κλείνει.

Σκέφτεσαι με εικόνες σαν τα παιδιά.
Ο αρχιτέκτονας θεωρώ ότι πρέπει να είναι και κοινωνιολόγος, βιολόγος, ψυχολόγος, φυσικός, να έχει άριστες γνώσεις οικοδομικής και μηχανικής. Ακόμη, να διακατέχεται από την περιέργεια του παιδιού και του επιστήμονα για το πώς λειτουργούν τα πάντα γύρω του.
Να μπορεί «να βλέπει και όντως να βλέπει» .

Αν θέλει να είναι όντως Αρχιτέκτων, οφείλει να κατανοεί την ευθύνη της θέσης του. Κατά τη δική μου άποψη, όταν σχεδιάζει ένα κτίριο δεν πρέπει να στοχεύει σε μία καινοτόμο –ας μου επιτραπεί η έκφραση- αρχιτεκτονιά.

Το νόημα του αρχιτέκτονα, κατ’ εμέ, δεν είναι να κατασκευάσει ένα καταπληκτικό κτίριο που θα προκαλέσει εντύπωση στον πελάτη του, αλλά θα νιώθει ξένος μέσα σε αυτό.

Πρέπει να έχει τη διορατικότητα και την ικανότητα να μπορέσει να ερμηνεύσει όσα θα του πει (ή δεν θα του πει) ο πελάτης του, ώστε όταν ο τελευταίος θα γυρίσει το κλειδί στην πόρτα να νιώσει σαν να μπήκε σπίτι του.
Σαν να είναι όλα εκεί που θα έπρεπε να είναι, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν το είχε συνειδητοποιήσει.

Ας μιλήσουμε για το καθημερινό, την κατοικία, εκεί που οι άνθρωποι ξεκινούν τη μέρα τους, αλλά και την τελειώνουν, αυτό που στεγάζει μερικά από τα βασικότερα δικαιώματα του ανθρώπου: την ανάγκη για ασφάλεια, μία στέγη πάνω από το κεφάλι του, ανθρώπους να τον αγαπούν και να τον στηρίζουν, ένα πιάτο φαΐ, μία ήσυχη στιγμή της ημέρας, στιγμές μοναξιάς ή στιγμές με πολύ κόσμο στο σπίτι σου.

Ίσως αυτά τα παραμελούν οι άνθρωποι γιατί τα θεωρούν δεδομένα. Ή ίσως εγώ να τους δίνω πολλή σημασία, γιατί δεν τα είχα ποτέ.
Δεν ένιωσα ποτέ ασφαλής μέσα στο ίδιο μου το σπίτι.

Όποιος δεν έχει νιώσει τον απόλυτο φόβο σπίτι του, προσευχόμενος ότι ο πατέρας του δεν θα ξεσπάσει την οργή του πάνω του, να εύχεται ότι δεν θα του δώσει σημασία γυρίζοντας από το μπαρ –όπου πάει για να ξεχάσει τη δική του παιδική κακοποίηση- ίσως δεν αντιλαμβάνεται την αξία που έχει ένα ζεστό πιάτο φαΐ, μία αγκαλιά, ο δικός σου ασφαλής χώρος.

Και λέγοντας «ασφαλής» δεν εννοώ τέτοιες ακραίες καταστάσεις, ούτε εννοώ να είναι κανείς αμπαρωμένος από τους απ’ έξω, τους «κακούς».
Μιλάμε για την ίδια τη φύση και την οργάνωση του χώρου.
Όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν μέσα τους που θα ένιωθαν ασφαλείς. Άσχετα αν δεν μπορούν να μας το πουν. Το λένε με τα ρούχα, τα μαλλιά τους, τα σκουλαρίκια, τα παπούτσια τους, τον τρόπο που μιλάνε ή που σιωπούν, το αν έχουν ή όχι τατουάζ και τι συμβολίζει αυτό.

Αν διαφωνείτε με αυτά σκεφτείτε το εξής: όλοι χαρακτηρίζουμε ενδόμυχα ανθρώπους μόλις τους βλέπουμε. Είναι αυτό που ονομάζουμε «πρώτη εντύπωση» . Τους συμπαθούμε ή τους αντιπαθούμε με βάση τη μέχρι τώρα εμπειρία μας. Ή μας αφήνουν παντελώς αδιάφορους.

Ακόμη και τώρα που διαβάζετε αυτό το κείμενο σχηματίζετε μία γνώμη για τη γράφουσα. Είτε το θέλετε, είτε όχι.
Προσπαθήστε να φανταστείτε τι άνθρωπος είμαι, πως ντύνομαι, τι μουσική μου αρέσει. Ακόμη και αρνούμενοι να τα επιχειρήσετε αυτά, έχω ήδη τρυπώσει στο μυαλό σας. Και είτε με συμπαθείτε, είτε με αντιπαθείτε γι’ αυτό. Και αυτό κάτι λέει και για τον δικό σας εαυτό.

Όπως έλεγα πριν, λοιπόν, οι άνθρωποι προδίδουν, είτε με την εμφάνιση, είτε με τη συμπεριφορά τους, κομμάτια του εαυτού τους.

Είναι χρέος του αρχιτέκτονα να μπορεί να ερμηνεύσει αυτά τα κομμάτια και να συνθέσει το παζλ της προσωπικότητας που κάθεται απέναντί του, να σχεδιάζει για τους άλλους και όχι για τον εαυτό του.
Όχι μόνο σε επίπεδο κατοικίας, αλλά και σε επίπεδο δημόσιου χώρου.

Για τι κοινωνία σχεδιάζω; Τι θέλει ο μέσος άνθρωπος (όσο και να διαμαρτύρονται οι κοινωνιολόγοι ότι δεν υπάρχει μέσος άνθρωπος) από αυτό που σχεδιάζω;
Για ποιους χρήστες, αν προτιμάτε, προορίζεται;

Οι κοινωνιολόγοι συνήθως αναλώνονται σε καταπιεσμένες σεξουαλικότητες και φεμινιστικές επαναστάσεις. Προφανώς το θέμα της γυναικείας επανάστασης είναι σημαντικό και δεν επιχειρώ διόλου να το μειώσω. Ειδικά σε μία Γη που (γυρί)ζει ταυτόχρονα σε διαφορετικές εποχές, ανά περιοχή.
Ωστόσο αυτή η στείρα αντιμετώπιση θεμάτων με την εισαγωγή «δεν υπάρχει ο μέσος άνθρωπος» πόσο κακό έχει κάνει στον άνθρωπο!
Αναλύσαμε τόσο πολύ το τι χρειάζονται άντρες και γυναίκες και ξεχάσαμε τι χρειάζεται ο άνθρωπος.

Αναλωνόμαστε σε υλικά και χρήσεις και πόσο ‘όμορφο’ δείχνει ένα κόκκινο πάνω σε ένα γκρι, που ξεχνάμε ότι μέσα σε αυτό το γκρι θα ζει ένας άνθρωπος (πολύ πιο πολύχρωμος!) που θα βλέπει κάθε πρωί αυτό το κόκκινο και ίσως θα ήθελε να έβλεπε ένα πράσινο, αν είχαμε καθήσει να τον παρατηρήσουμε λίγο περισσότερο.

Διαβάστε στο Designing for Happiness:

Χάσαμε κάθε έννοια του ερωτισμού και καταπιανόμαστε μόνο με λύσεις τεχνικών προβλημάτων ξεχνώντας πόσο πολύπλοκο, πόσο θαυμάσιο ον είναι ο άνθρωπος.

O Le Corbusier μιλάει για πράξη ερωτική, πως πρέπει να πιστέψεις, να δοθείς. Πως να πιστέψουμε σε μία εποχή που κάθε πίστη έχει χαθεί; Ο ερωτισμός έχει χαθεί. Οι άνθρωποι δεν κάνουν πια έρωτα αλλά τεχνικά μελετημένο σεξ.

«Η κλίμακα συνδέεται με το εγχείρημα, μία κλίμακα της εποχής, μέτρο του πνεύματος, μέτρο των τεχνικών μέσων και των δυνάμεων που κυβερνούν.»
Le Corbusier

Ενδεικτικό του πόσο προφητική είναι αυτή η πρόταση είναι η έμφαση που έχει δοθεί στην πρακτικότητα σε μικρούς χώρους. Ατελείωτα σχέδια για συρτάρια που ανοίγουν και γίνονται γραφεία, κρεβάτια, κουζίνες, άλλοι χώροι…

Αυτός είναι ο προορισμός του αρχιτέκτονα; Να σχεδιάζει πρακτικά μικροπράγματα για – όλο και πιο μικροσκοπικά – σπίτια, για ένα νέο είδος (μικρο)αστού;

Μην με παρεξηγήσετε, λατρεύω τις πρακτικές λύσεις. Προσπαθώ οι χώροι που σχεδιάζω να εκμεταλλεύονται πάντα το πλάτος και το ύψος με τη μέγιστη δυνατή πρακτικότητα.

Ωστόσο αυτό είμαστε καταδικασμένοι να κάνουμε;
Μία αρχιτεκτονική μυρμηγκιών για μυρμήγκια που δουλεύουν όλη μέρα;
Πού είναι ο άνθρωπος του Αισχύλου; Ο άνθρωπος που σηκώνει τη γροθιά του στη θάλασσα προκαλώντας τον ίδιο το θεό Ποσειδώνα; Α! Θυμήθηκα! Δεν είναι της μόδας να πιστεύεις σε θεούς πια…

Αφεθήκαμε να πιστέψουμε τη μικρότητά μας. Και την επικροτούμε κιόλας στους άλλους! Και λιθοβολούμε οποιονδήποτε επαναστατεί. Υποθέτω ότι οι οραματιστές πάντα θα λιθοβολούνται πνευματικά.

Έγινε η αθεΐα κατεστημένο και όσοι πιστεύουν στο Θεό (σε οποιονδήποτε Θεό) χλευάζονται.

Άραγε όταν μία επανάσταση γίνεται καθεστώς, εξακολουθεί να είναι επανάσταση; Αναρωτιέμαι αν μία επανάσταση έχει νόημα αν δεν ακολουθείται από πρόοδο. Η επανάσταση θα έπρεπε να είναι ο καταλύτης ενός πειράματος με κάποιο αποτέλεσμα και όχι ένα αέναο εξελισσόμενο πείραμα χωρίς τέλος.

«Λατρεύουμε» τον Le Corbusier και το μόνο που παίρνουμε από αυτόν, ως φοιτητές, είναι ατελείωτους όγκους ασοβάτιστου μπετόν με γυαλί και μέταλλο. Δείτε τις μακέτες των συνθέσεων, όλες ίδιες, στη σειρά. Όλες γκρι με κάτι κόκκινο.

Πόσο με έχει κουράσει αυτή η λατρεία του γκρι… με κάτι κόκκινο!

Στην εποχή του Le Corbusier οι φοιτητές αναλώνονταν σε στείρες αντιγραφές του κλασικού, γι’ αυτό το μπετόν ήρθε ως μία καθαρτική και απαραίτητη επανάσταση.

Όμως τώρα έχουμε αρχιτέκτονες που δεν πατάνε πουθενά. Δεν υπάρχει όραμα, ελπίδα στη νέα γενιά. Φαίνεται να πεθαίνει μαζί με τα μεγάλα ονόματα της αρχιτεκτονικής.

Ο Γκαίτε είχε πει: «Όποιος την ιστορία του την ίδια δεν ξέρει, το πώς και το γιατί εδώ και 3000 χρόνια, στης αμάθειας το σκοτάδι μένει και ζει μονάχα απ’ τη μια στην άλλη μέρα.» Πόσο μάλλον σε μία χώρα σαν την Ελλάδα που η ιστορία της δεν πάει πίσω μόνο 3000 χρόνια…

Παρατηρώ τους συμφοιτητές μου (και τον εαυτό μου, δυστυχώς).
Αδιάφοροι για τα μαθήματα της ιστορίας αρχιτεκτονικής, προσέρχονται, στη συντριπτική πλειοψηφία, μόνο στην εξέταση για να περάσουν το μάθημα.
Τα παιδιά για να μάθουν να γράφουν πρέπει πρώτα να μάθουν να αντιγράφουν. Και μετά βρίσκουν το δικό τους γραφικό χαρακτήρα.

Είμαστε όμως μία γενιά μετά από γενιές που αμφισβήτησαν, καθαίρεσαν οτιδήποτε δογματικό και κλασικό. Η δική τους απαραίτητη επανάσταση έγινε η δική μας καταδίκη.

Γιατί πώς να διδαχτείς δομή από το αποδομημένο;
Πώς να φτάσεις στον κυβισμό –και ίσως να τον ξεπεράσεις- αν δεν έχεις πρώτα μάθει τους ακριβείς κανόνες της ανθρώπινης μορφής;

Η ιστορία δυστυχώς έχει πεθάνει. Παγκοσμίως. Το εφήμερο λατρεύεται και το διαχρονικό χλευάζεται.
Ο άνθρωπος όμως είναι διαχρονικός! Υπήρχε και θα υπάρχει. Η ευθύνη της δικής μας γενιάς είναι να ανασυντάξουμε το χάος. Πολύ φοβάμαι όμως ότι για να αρχίσουμε να ανεβαίνουμε πρέπει πρώτα να κατρακυλήσουμε εντελώς…

Ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος μόνο όταν όντως απελευθερώνεται από κάτι. Αν δεν υπήρχαν εξ αρχής κανόνες να παρακούσει τότε μήπως δεν είναι τίποτα άλλο παρά δέσμιος της ιδέας της ελευθερίας του;

Μύριαμ Γ., αρχιτέκτων μηχανικός

Σκέψεις πάνω στο βιβλίο ‘Le Corbusier, Entretien / Συζήτηση με τους φοιτητές της Αρχιτεκτονικής‘

Αθήνα, 16 Οκτωβρίου 2019

cover photo: The Broad, Los Angeles, United States_ Julien Moreau – Unsplash

Εγγραφείτε στο μηνιαίο newsletter του Design for Happiness, για να μη χάνετε κανένα άρθρο!